«Resoluzions e informes (2000-2011)», una reseña de Chusto Puyalto Sipán

Resoluzions e informes (2000-2011)

CONSELLO ASESOR DE L’ARAGONÉS: Resoluzions e informes (2000-2011). Uesca, Publicazions d’o Consello d’a Fabla Aragonesa, 2011. I.S.B.N.: 978-84-95997-42-5.

Iste ye uno d’os libros en aragonés publicatos en 2011. Pero no’n ye uno más. Por a suya importanzia en os intes autuals e a suya traszendenzia enta o futuro, se puede dizir que ye  un libro de “luengo recorrito”. No solo ye escrito en aragonés, sino que tamién trata sobre l’aragonés. Con o tetulo de Resoluzions e informes (2000-2011), replega prezisamén todas as resoluzions e toz os informes que dica agora ha feito publicos o Consello Asesor de l’Aragonés, organismo d’asesoramiento lingüistico d’o Consello d’a Fabla Aragonesa creyato en l’año 2000.

Todas as resoluzions e os informes que se publican en o libro yeran estatos publicatos antis en istas mesmas Fuellas, en redazión probisional, e dimpués en a rebista añal Luenga & fablas, en redazión definitiba, seguindo un prozedimiento d’acotrazio progresibo, que de bez tamién en ye d’aplicazión progresiba. Asinas que, literalmén, no ye un material nuebo o que se publica, pero en publicar-lo tot en chunto en un libro amanexe una obra nueba de raso, que alquiere toda a suya potenzialidá e resalta a suya importanzia.

Prezisamén os endizes dan una nueba dimensión unitaria á o libro e lo fan de buen consultar. Ne b’ha dos: uno  tematico, con un arringleramiento alfabetico seguntes o tema d’os informes e d’as resoluzions; un atro, cheneral, con un arringleramiento seguntes a lumerazión d’os informes e resoluzions. Ye dizir: en iste zaguero se sigue un orden, alto u baxo, cronolochico, d’alcuerdo con a calendata en que s’apreboron e se publicoron.

O libro tien 205 planas. As zinco zagueras son ocupatas por os endizes. En as atras doszientas trobamos as resoluzions (pp. 19-95) e os informes (pp. 97-200). Antiparti, en as pachinas inizials bi ha tamién dos trestallos: en o primero, con o tetulo de “O Consello Asesor de l’Aragonés”, s’esplica breumén qué ye iste organismo e se fa relazión d’os suyos miembros, metendo-bi un curriculum curto de cada uno d’els.  A definizión que se da d’o Consello Asesor de l’Aragonés ye bien curta e prezisa:

«O Consello Asesor de l’Aragonés ye l’organo d’asesoramiento lingüistico creyato por o Consello d’a Fabla Aragonesa en l’año 2000, con a intinzión de fer onra en o camín enta l’amilloramiento e a normatibizazión de l’aragonés literario común u aragonés común escrito.» (p. 5).

Seguntes podemos leyer dimpués, en l’año 2011 son miembros de dito organismo: Santiago Bal, Antonio Martínez Ruiz, Miguel Martínez Tomey, Chusé Inazio Nabarro, Francho Nagore, Paz Ríos, Artur Quintana, Fernando Romanos, Chesús Vázquez e Rafel Vidaller.

Tamién se nombran atros miembros que bi estioron en bel periodo de tiempo, pero d’istos no se i mete garra nota biografica u curricular.

En o segundo trestallo bi ha una introduzión (pp. 13-18) en a que s’esplanica a creyazión, o caráuter e os quefers d’o Consello Asesor de l’Aragonés, os criterios espezificos ta priorizar as formas e, en zagueras, bellas considerazions e comentarios, en relazión con o treballo d’iste organismo. Os diferens parrafos esclarexen pro os quefers e os criterios e fan buen onra ta replecar o por qué d’as dezisions, consellos u socherenzias que más adebán se dan en as resoluzions. Tamién cal parar cuenta d’os criterios en a redazión de resoluzions que s’esplanican en a resoluzión lumero 0 e que son más bien sobre custions teunicas de presentazión.

Entre as resoluzions ne b’ha belunas que tratan d’aspeutos de morfolochía lesica, como a 1 (sobre o sufixo -ache), a 14 (sobre a rematanza -ibo), a 16 (sobre trans-), a 18 (sufixo -iello), a 19 (prefixo inter-), a 55 (prefixo ecs-), a 50 (bocables empezipiatos por in-/en-, im-/em-).

Atras tratan aspeutos de morfolochía flesiba, como a 9 (sobre o perfeuto simple e perfeuto perifrastico); a 15 (os articlos definitos); as 21, 22 e 23 (sobre os demostratibos); as 26, 27, 28, 29, 30 e 31 (sobre os pronombres presonals), a 32 (sobre o indefinito achetibo bel); a 40 (o condizional); as 42, 43, 44, 52, 53, 54 (os plurals); as 46, 47 (berbos rematatos en -iar e en -yer, -yir); as 56, 57, 58, 59 (conchugazión d’os tiempos compuestos); 61 e 62 (berbos en -xer e berbos  en -ir con incremento -sc- en os presens).

Belunas que se refieren a particlas tamién poderban dentrar en a morfolochía: a 3 (conhunzión copulatiba e); a 25 (preposizión por / per); 48 (alberbio más / més),

Entre fonetica e morfolochía se troban unas cuantas, como a 2 (sobre os partizipios); 4 (alberbios en -mén); a 39 (bocables en -ute, -ete, -ite); a 63 (apocope en os lumerals ordinals).

Puede dizir-se que cuasi todas as resoluzions tienen de bella traza implicazions foneticas; manimenos, una buena parti se zentra espezificamén en custions de fonetica: asinas, a 5 (sobre a -x- interbocalica); a 6 (sobre as consonans xordas entre bocals); a 7 (sobre o diftongo -ua-); a 8 (sobre o diftongo -ia-); a 10 (sobre -ch- dezaga de n- e r-); as 11, 12 e 13 (sobre os grupos cultos -gn-, -gm-; -bocal +ct-, -ct+yod e -cc+bocal e, i), a 20 (sobre a rematanza -ía); a 33 (grupos de d+cons.); 34 (grupo culto -bd-); 35 (grupo culto latino -bocal +pt-); as 36 e 37 (grupo culto latino [ks]+ cons. e entre bocals); a 38 (grupo culto latino -bs-); 39 (rematanzas -ute, -ete, -ite); a 41 (-ch- entre bocals); a 45 (a -y- epentetica); a 51 (o bocable buega); a 60 (o grupo pr-).

Asinas como as resoluzions tratan temas puntuals ta prebar d’amillorar a escritura en aragonés común seguntes unas pautas más correutas e chenuinas, os informes gosan replegar listas d’antroponimos (como ro lumero 2) u de toponimos (como ros informes 1, 3, 7, 8, 9, 10, 11 e 12, que son nomenclátors con as denominazions en aragonés d’os monezipios e lugars d’as comarcas d’o territorio lingüistico de l’aragonés: Plana de Uesca, Alto Galligo, Chazetania, Semontano de Balbastro, Zinca Meya, Ribagorza Ozidental, Sobrarbe). Tamién bi ha informes sobre nombres d’aus (ye dizir, lista patrón d’os nombres d’aus en aragonés: os informes 5 e 13), metafonía de bocals (o 10), o bocable buega (o 6), e a denominazión d’a comarca Alto Galligo (o 4).

Os informes no solo trayen listas, sino tamién muitas notas, decumentazión e bibliografía, que fan onra como soporte decumental e ta fer consultas.

Iste libro no ye sobre normatiba grafica, pero emplega con ficazio as Normas graficas de l’aragonés, emologatas en Uesca en 1987, rancando d’o respeto á ra imachen grafica e á o consenso que sinifican, como fita fundamental en o prozeso de normatibizazión de l’aragonés.

Tanto as resoluzions como os informes tienen bocazión d’estar consultatos e de fer onra en o emplego prautico de l’aragonés común, como ferramienta de comunicazión interdialeutal e supradialeutal en un rechistro culto. Resoluzions e informes (2000-2011) ye, por tanto, un libro impreszindible de consulta ta qui escribe á ormino en aragonés, ya siga en o cambo d’a creyazión literaria, en o cambo d’a informazión u en o cambo de l’almenistrazión, ta qui tien como quefer a correzión d’escritos, ta qui s’adedica á l’amostranza, ezetra.

O buen criterio que amuestran e consellan as resoluzions fa muita falta en o esbarafundioso e embrancato panorama que beyemos agora en a redazión de testos en aragonés, una gran parti d’os cuals parixen escritos por chen sin guaires conoximientos d’aragonés u con ideyas pro esbarratas d’o que ye a correzión e a propiedá. Por ixo, en buena ora ye publicato. Agora ye menester que a chen lo consulte á ormino e faiga serbir as soluzions consellatas, que no tienen l’alazet en conzietos particulars, sino en o treballo zereño, en o consenso, en ampla decumentazión, en fin, en o criterio serioso que dan os conoximientos, os estudios u as creyazions d’os diferens miembros d’o Consello Asesor de l’Aragonés. De feito, muitas d’as soluzions consellatas ya se fan serbir en escritos, pero ferba falta que iste libro plegase á muita más chen.

Encara que son muitos os temas que se i tratan e s’esclarexen, ye de dar que bi’n ha d’atros que no se i troban e enta os que tamién calerba chitar un poquet de luz. Asperamos que poquet á poquet se pueda continar abanzando en ixe quefer.

Chusto Puyalto Sipán

 

Los comentarios están cerrados.